Prawo autorskie

1. Utwór jako przedmiot prawa autorskiego

Utwór, aby stał się przedmiotem ochrony prawa autorskiego musi spełniać cechy indywidualności i oryginalności, zostać ujawniony w dowolnej formie nadającej się do percepcji poza samym twórcą. Przy ocenie, czy utwór nadaje się do ochrony prawnej nie ma znaczenia jego wartość artystyczna, ekonomiczna, społeczna, ani kto go stworzył – profesjonalista po akademii artystycznej, czy amator, dorosły czy dziecko, świadomie czy przypadkowo. Rezultaty ich twórczości mają taką samą ochronę prawa. Za utwory nie uważa się samych pomysłów. Po nadaniu im jednak jakiejś postaci, formy, jeśli tylko charakteryzują się choćby odrobiną twórczości, mogą stać się przedmiotami prawa autorskiego.

Ustawa wprost mówi, że ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia. Nie są nią objęte idee, odkrycia, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne. Prawo dla ochrony utworu domaga się koniecznie jakiejś formy – w przypadku np. utworu muzycznego jakiejś formy muzycznej – odzwierciedlonej w nutach lub zakomunikowanej przy prezentacji utworu. Nie jest więc ważne, na jaki temat tworzymy np. wiosny, ale jaką formą, jak ją opisaliśmy, właśnie my, i żeby „to” pochodziło od nas. Ochronie prawa autorskiego podlega więc, nie temat, a jego indywidualizacja. Wielu twórców może jednocześnie tworzyć na temat wiosny i na każdy inny. Dla uzyskania prawnej ochrony utworu nie potrzeba też dopełniać żadnych formalności – zgłaszać do urzędu, rejestrować u notariusza, oddawać organizacji zbiorowego zarządzania. Ochrona prawna przysługuje z samego faktu stworzenia utworu.

Trzeba jednak pamiętać, że rutynowe działania, li tylko umiejętności, warsztat twórczy, a nawet styl, maniera, technika nie są przedmiotem ochrony. Musi powstać dzieło z prawdopodobieństwem jego statystycznej jednorazowości. Gdy rezultat jest przewidywalny u wielu osób, będąc głównie  wynikiem zastosowania określonej wiedzy, wątpliwe, czy tym rezultatem jest utwór. Stąd m.in. tyle kontrowersji budzi zakwalifikowanie do przedmiotów chronionych prawem autorskim  utworów lutniczych, których poszczególne egzemplarze nie różnią się formą a na ich budowę wpływ ma przede wszystkim wiedza i warsztat lutnika.

Dla ochrony utworu nie ma też znaczenia, czy jest już ukończony, czy też ma postać jeszcze nie ukończoną. Nie ma znaczenia także cel, dla którego został stworzony – estetyczny, reklamowy, użytkowy, społeczny, polityczny.

http://zaiks.org.pl/141,64,utwor_czyli_przedmiot_prawa_autorskiego

2. Podmiot prawa autorskiego
 Podmiotem prawa autorskiego jest twórca. Autorem w świetle prawa autorskiego jest każdy, kto stworzył utwór w rozumieniu prawa autorskiego. Aby dzieło mogło być zakwalifikowane do utworów musi być przejawem działalności twórczej o indywidualnym charakterze. Utwór podlega ochronie niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (art.1 Pr. aut.)
Dla bycia autorem nie jest wymagane wykształcenie artystyczne, przynależność do związków twórczych, czy jakikolwiek dokument potwierdzający bycie twórcą. Nie ma też znaczenia, czy tworzący jest dorosłym czy dzieckiem, czy tworzy świadomie, chcąc aby powstał utwór, czy stało się to przypadkowo. O byciu twórcą decyduje fakt stworzenia utworu. Utwór jest kreacją konkretnego człowieka, subiektywnie nowym i oryginalnym rezultatem jego działalności, posiadającym dowolną formę, umożliwiającą jego percepcję przez inne osoby niż sam twórca.
Utwór ma być wynikiem samodzielnego działania twórczego, odróżniać się od innych wcześniejszych rezultatów działań twórców, być niepowtarzalnym. Prawo autorskie w art.8 przyjmuje domniemanie, w myśl którego, za twórcę uważa się osobę, której nazwisko uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu.
http://zaiks.org.pl/288,63,tworca_czyli_podmiot_prawa_autorskiego

3. Dozwolony użytek
W wyjątkowych wypadkach prawo zezwala na korzystanie  z cudzej twórczości bez zgody autora i bez zapłaty wynagrodzenia. Dla zastosowania danego przepisu wszystkie warunki zawarte w tym przepisie muszą być spełnione łącznie. Jest to np.:

1. użytek osobisty - korzystanie dla własnych potrzeb /osób pozostających w związku osobistym tj. pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego/, z pojedynczych egzemplarzy utworów,
2. nieodpłatne rozpowszechnianie przez sieć kablową lub antenę zbiorową programów do odbiorców znajdujących się w jednym budynku lub w domach jednorodzinnych do 50 gospodarstw domowych.
3. odbieranie w miejscu publicznym programów, jeśli nie łączy się z osiąganiem korzyści majątkowych
4. korzystanie w celach dydaktycznych lub prowadzenia własnych badań oraz sporządzanie w tym celu egzemplarzy fragmentów utworów przez instytucje naukowe i oświatowe,
5. nieodpłatne udostępnianie w zakresie zadań statutowych egzemplarzy utworów i udostępnianie zbiorów dla celów badawczych lub poznawczych przez biblioteki, archiwa i szkoły,
6. przytaczanie urywków lub drobnych  utworów, w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości.
7. sporządzanie i rozpowszechnianie przez ośrodki informacji lub dokumentacji własnych opracowań dokumentacyjnych oraz pojedynczych egzemplarzy, nie większych niż jeden arkusz wydawniczy, fragmentów utworów,
8. nieodpłatne wykonywanie („na żywo") podczas ceremonii religijnych, imprez szkolnych i akademickich lub oficjalnych uroczystości państwowych, jeżeli nie łączy się z tym osiąganie  korzyści majątkowych, a wykonawcy nie otrzymują honorarium, z wyłączeniem imprez reklamowych, promocyjnych lub wyborczych,
9. korzystanie dla dobra osób niepełnosprawnych, jeżeli to korzystanie odnosi się bezpośrednio do ich upośledzenia, nie ma zarobkowego charakteru i jest w rozmiarze wynikającym z natury upośledzenia,
10. korzystanie dla celów bezpieczeństwa publicznego lub na potrzeby postępowań sądowych, administracyjnych, prawodawczych,
11. korzystanie w celu reklamy wystawy lub sprzedaży publicznej, w zakresie uzasadnionym promocją wystawy lub sprzedaży,
12. korzystanie w związku z prezentacją lub naprawą sprzętu.

Dozwolony użytek nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy, a korzystający powinien wymienić imię i nazwisko twórcy oraz źródło pochodzenia utworu.

http://www.zaiks.org.pl/142,87

4. Prawo cytatu

W polskim prawie autorskim prawo cytatu zostało opisane w artykule 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zgodnie z nim „Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnieniem, analizą krytyczną, nauczaniem, prawami gatunku twórczości.”
Oznacza to, że opracowując własny utwór (np. artykuł czy stronę WWW) możemy zacytować cudzą wypowiedź, fragment książki, grafikę czy inny utwór, ale tylko wtedy, gdy spełnimy podane powyżej przesłanki.
Jedną z podstawowych i najtrudniejszych do interpretacji w praktyce jest wymóg uzasadniona “wyjaśnieniem, analizą krytyczną, nauczaniem albo prawami gatunku twórczości”.
Na blogach i stronach www często można spotkać wykorzystanie cudzych tekstów albo zdjęć jedynie w celu zwiększenia atrakcyjności swojej strony. Czy taki cel jak uatrakcyjnienie przekazu mieści się w celach prawa cytatu?
W moim przekonaniu nie, nie mieści się. Aby nie spotkać się z zarzutem naruszenia praw autorskich, nie należy umieszczać takich utworów jedynie w celu zwiększenia atrakcyjności swojego utworu. W tym celu można wykorzystać zdjęcia i obrazki dostępne na licencji, która pozwala na takie wykorzystanie lub utwory z domeny publicznej.
Oczywiście nie każde umieszczenie zdjęcia czy innego utworu musi być podyktowane jedynie chęcią zwiększenia atrakcyjności przekazu. W sytuacji kiedy oceniamy albo krytykujemy dane zdjęcie, celem tym będzie również analiza krytyczna. Kiedy piszemy np. o jakimś miejscu albo o jakimś egzotycznym zwierzęciu umieszczenie jego zdjęcia może być podyktowane wyjaśnieniem. Natomiast kiedy w sposób twórczy i pomysłowy zestawiamy pewne obrazki tak, że w ten sposób tworzymy odrębny chroniony prawem autorskim utwór, celem tym będą prawa gatunku twórczości. Są to wszystkie przejawy prawa cytatu, ale musimy mieć świadomość że nie ma jednoznacznej definicji “wyjaśniania”, “krytyki” czy najbardziej płynnego “prawa gatunku”. Każda sprawa wymaga odrębnej analizy.
Warto również podkreślić, że cytat jest dozwolony jedynie w utworze stanowiącym samoistną całość. Oznacza to, że dzieło, w którym umieszcza się cytat z cudzej twórczości musi być samodzielnym, chronionym przez prawo autorskie utworem. W związku z powyższym, jeśli brak jest własnej twórczości, to niemożliwe staje się również korzystanie z prawa cytatu. Dlatego też opublikowanie cudzych fotografii albo cudzego tekstu z własnym bardzo krótkim komentarzem nie mieści się w ramach dozwolonego cytatu.
      W przypadku wykorzystania fragmentu cudzego tekstu konieczne jest zaznaczenie go np. w cudzysłów, albo oznaczenie go innym kolorem lub przypisem. W przypadku korzystania np. ze zdjęć opublikowanych na stronach internetowych, konieczne jest podanie adresu strony internetowej i autora zdjęcia (na marginesie - ze względu na dynamikę stron internetowych czasem dobrze jest także zaznaczyć, z którego dokładnie dnia pochodzi wersja zacytowanej przez nas jako źródło strony internetowej. To tylko rozsądek „dowodowy”, nie wymóg formalny). Również w przypadku, kiedy zdjęcia albo cudze wypowiedzi nie są podpisane, i nie jest możliwe zidentyfikowanie twórcy, nie zwalnia nas to z prawidłowego oznaczenia cytatu. W takiej sytuacji należy wskazać źródło, z którego korzystamy oraz wskazać, że zacytowany utwór jest dziełem anonimowego twórcy. Działanie takie jest konieczne, gdyż w przeciwnym razie możemy narazić się zarzut wykorzystywania cudzej twórczości jako swojej, co stanowi naruszenie praw twórcy dzieła.

http://itlaw.computerworld.pl/index.php/2008/01/04/prawo-cytatu-w-internecie/

5. Czas obowiązywania prawa autorskiego
Czas trwania autorskich praw majątkowych

* trwają przez cały czas życia twórcy i 70 lat po jego śmierci,
* jeżeli twórca nie jest znany - 70 lat od daty pierwszego rozpowszechnienia utworu.

Jeżeli z mocy ustawy autorskie prawa majątkowe przysługują innej osobie niż twórca:

* 70 lat liczy się od daty rozpowszechnienia utworu,
* gdy utwór nie został rozpowszechniony - 70 lat od daty ustalenia utworu;
* 50 lat w odniesieniu do nadań programów RTV (licząc od roku pierwszego nadania);
* 50 lat w odniesieniu do sporządzania i korzystania z fonogramów i wideogramów (licząc od roku sporządzenia)
http://peb.pl/off-topic/814287-czas-trwania-praw-autorskich.html